Teknolojinin gelişmesiyle hız kazanan ve tekelci şirketlerin yerini almaya başlayan merkezi olmayan uygulamalar dApps, blockchain ve akıllı sözleşmelerin mantığı ile çalışır. Geleneksel uygulamalardan farklı olarak açık kaynak kodu ile geliştirilen ve doğrudan birbiri ile iletişim kurarak daha sınırlı ve güvenli bir alanda işlem yapmayı mümkün kılan bu teknolojik yapı; maliyet, verimlilik, ulaşılabilirlik gibi birçok avantaja sahiptir.
Ayrıca merkezi bir otoritenin kontrolüne ihtiyaç duymadığı için daha güvenilir ve özerk kaynaklar olarak kabul edilen bu uygulamalar, bağımsız bir çalışma mantığına sahiptir. Bu avantajları ile dApp kripto sektöründen sağlık hizmetlerine, gayrimenkulden eğitime kadar oldukça geniş bir alanda rol oynar. Bu yazımızda decentralized app nedir, dApp nasıl çalışır, dApp özellikleri nelerdir gibi soruların yanında merkezi olmayan uygulamalar ile yakından ilgili olan akıllı sözleşme uygulamaları nedir konularını inceleyeceğiz.
Decentralized App (dApp) nedir ve nasıl çalışır?
“Dağıtılmış uygulama” veya “merkeziyetsiz uygulamalar” olarak bilinen dApp, blok zincir üzerinde çalışan yeni nesil uygulamaları ifade eder. dApp’in ne olduğunu anlamak için öncelikle merkezsizleşme kavramını anlamak gerekir. Merkezsizleşme ya da merkeziyetsiz yapı, geleneksel uygulamalardan farklı olarak kontrol ve karar mekanizmasının tek merkezden ziyade ağ etrafında dağıtılmasını ifade eder.
Tek gücün merkezde olduğu sistemlerin yerine gücün kullanıcılara dağıtıldığı merkeziyetsiz uygulamalar, ağ üzerinde blok oluşturan blockchain teknolojisinin özelliklerini kullanır. Böylece blockchain dApp sisteminin temelini oluşturur ve dApp’ler topluluk tarafından yönetilir. Dağıtılmış katılımcı ağı sayesinde daha güvenli ve şeffaf çözümler sunan bu uygulamalar, kullanıcıların aracı olmadan bağlantı kurmasını sağlar.
dApp’lerin özellikleri
- Açık kaynak kodlu dağıtılmış uygulama dApp, ağdaki her kullanıcı tarafından değiştirebilir.
- Merkezi olmayan yapıya sahip olduğu için verileri güvende tutar ve kayıtlı veriler halka açıktır.
- Blockchain üzerinde çalışan dApp’ler, blok oluşturdukça yeni ödüller kazanma şansı verilir.
- Mekândan bağımsız olarak ortak işlevleri bir araya getirir.
- Akıllı sözleşmeler ile güvenilir ve şeffaf bir çalışma sürecine sahiptir.
DApp ne demektir ve özellikleri nelerdir sorularından sonra dApp’lerin nasıl çalıştığını anlamak gerekir. DApp’ler blockchain ve akıllı sözleşmeler üzerinden çalışır. Blockchain üzerine inşa edilen dApp’in temel çalışma mantığı, belli koşulları otomatik yerine getiren akıllı sözleşmelere sayesinde gerçekleşir.
Ayrıca bir merkezi sunucuya veya veri tabanına bağlı olmadığı için eşler arası düğümler olarak adlandırılan (P2P) bilgisayar ağlarının bir parçası olarak da görev görebilirler. Arayüz üzerinden kullanıcılar dApp geliştirme rehberine erişebilir ve P2P modeli ile etkileşimde bulunabilir. Bu aşamada akıllı sözleşmeler devreye girerek işlemlerin gerçekleştirilmesini sağlar.
Yapılan her işlem blockchaine kaydedilir ve onaylanır. Bu aşamada hiçbir otoritenin onayına ihtiyaç duymadığı için kullanıcıların ağ üzerinde yaptığı bir değişikliğin fikir birliği ile kabul edilmesi gerekir. Kullanıcı onayı, benimsenme oranı gibi durumları ölçmek için ise dApp proof-of-value değerini kullanır.
Tek sisteme bağlı olmayan yapısı ile çeşitli avantajlar sağlayan dApp’lerin kullanım alanları geleneksel uygulamalar kadar çeşitlidir. Dağıtılmış uygulamalar; finans, eğlence, sosyal ağlar, merkeziyetsiz borsalar gibi birçok alanda yeni araçlar oluşturulmasına olanak verir ve benzersiz bir kullanıcı deneyimi sunarak günlük yaşamın birçok alanında rol üstlenir. Ayrıca geleneksel piyasaların yerini almaya başlayan merkezi olmayan finans hizmetlerine erişim sağlar. Sürekli bir değişim içinde olan dApp trendleri, sosyal medya ve oyun alanında satın alma, sanal metalara güvenle erişim, kazan-kazan (P2P) modelinde yenilikçi kavramları tanıtma gibi işlevleri yerine getirmeye olanak tanır. Örnek vermek gerekirse merkezi olmayan sosyal ağ üzerinde içerik oluşturmak, en popüler dApp örneklerinden biri sayılır. Değiştirilemez tokenlerın blokchain üzerindeki uygulamalarına NFT dApp’ları denir. DApp ile NFT oyun ve pazaryeri açısından iki farklı şekilde kullanım alanı oluşturur. İlk olarak dApp uygulamaları üzerinden NFT oluşturmak ve dijital pazar ile etkileşimde bulunmak mümkündür. dApp NFT satın alma, ticaret yapma gibi birçok işleme olanak tanır. Bunun yanında oyun dApp’ları için eşya satın alma, takas yapma gibi işlemlerde kullanılır. NFT alanında web3 tabanlı oyunlar dApp en iyi platformları arasında sayılır. Pazaryeri açısından OpenSea ve Rarible gibi dApp uygulamalar üzerinden mülkiyet hakkı ve kazanç elde etme gibi birçok işlevi yerine getirmeyi mümkün kılar. Kullanım açısından dApp listesinin en başında merkezi olmayan finans ve kripto platformları yer alır. dApp kripto alanında ödemeden uygulama geliştirmeye kadar birçok açıdan işlevsel role sahiptir. dApp uygulamaları içinde yer alan kripto para birimleri, ödeme sisteminde kullanılırken aynı zamanda merkezi olmayan uygulamalar üzerinde de kripto para oluşturmak mümkündür. Birçok önemli örneği bulunmasına rağmen kripto ekosisteminde Solana ve Ethereum dApp’leri oldukça popülerdir. Solana platformu hızlı ve ölçeklenebilir bir altyapıya sahiptir ve bu sayede dApp’ler için popüler bir altyapı sağlayıcısıdır. dApp’lerin kurulumunu kolaylaştıran Ethereum ağı ise şu anda en güçlü dApp sunucularından biridir. dApp Ethereum ağı üzerinde işlem gören birçok uygulama mevcuttur. Bu ağda işlem gören dApp’ler finansal, yarı finansal ve diğer uygulamalar olarak sınıflandırılır. Bu popüler dApp projeleri arasında Uniswap, OpenSea gibi platformlar bulunur. Bankacılığa dayalı geleneksel finansın yerini almaya başlayan DeFi, bir çeşit dApp uygulaması kabul edilir. DeFi platformları, finans işlemleri için kendiliğinden otomatik işlem yapan akıllı sözleşmeleri kullanır. Bu sayede geleneksel merkezi bir araç olmadan kullanıcılar birbirleri ile finans işlemleri için etkileşimde bulunabilir. Akıllı sözleşmeler üzerinden transfer gibi işlemleri kolayca yapmaya imkân veren DeFi merkeziyetsiz borsalara PancakeSwap veya Uniswap dApp örnek verilebilir.dApp’lerin kullanım alanları
Değiştirilemez tokenler (NFT) ve dApp
Kripto ve dApp
Merkezi olmayan finans (DeFi) ve dApp
DApp örnekleri
En popüler 5 Ethereum dApp projesi
- Uniswap: Ethereum tabanlı merkeziyetsiz bir kripto borsa olan UniSwap dApp, kullanıcıların merkeziyetsiz coinleri takas etmelerine imkân verir.
- Metamask: Ethereum tabanındaki popüler uygulamalarından olan MetaMask, dApp sayesinde cüzdan üzerinden doğrudan token ticareti yapmayı sağlar.
- OpenSea: NFT’lerin ticaretini kolaylaştıran Ethereum tabanlı dApp uygulaması, dijital varlıkların takasında önemli bir role sahiptir.
- SushiSwap: Ethereum ağında işlem yapan popüler merkeziyetsiz borsa, likidite sağlayarak Ethereum tabanlı tokenlerin takası gerçekleştirilir.
- Polygon Bridge: Ethereum ile Polygon arasındaki transferi kolaylaştıran sistem, Ethereum varlıklarının Polygon ağı üzerinde dApp olarak kullanımını sağlar.
En popüler 3 Solana dApp projesi
- Raydium: En iyi Solana projelerinden olan merkeziyetsiz DeFi platformu, dApp uygulamaları ile desteklenerek likidite, finans ve ticaret yapmaya imkân verir.
- Jupiter: Solana ekosisteminin merkeziyetsiz borsası Jupiter, tokenlerin yanında çeşitli dApp projeleri barındırarak daha geniş kapsamlı finans hizmeti vermeyi hedefler.
- Magic Eden: Solana ağı üzerinde geliştirilen dApp en iyi platformlarından biri olan Magic Eden, NFT satışı ve ticareti üzerine hizmet verir.
dApps avantajları ve riskleri
Avantajlar
- Merkezi uygulamalara nazaran blockchain altyapısı ile daha güvenli bir kullanım sunan dApp çeşitleri, kriptografik şifreler ile korunur.
- dApp geliştirme sürecinde açık kaynak kodu kullanır. Böylece doğrulanabilir bir sisteme sahip olan dApp, aracıları ortadan kaldırarak birebir iletişim sağlar.
- Kesinti olmadan çalışan dApp uygulamaları, her daim erişilebilirdir. Arızalanma ve güncelleme durumlarında kullanılabilirler.
- Eşler arası mimari (P2P) özelliği ile üçüncü taraflara gerek duymadan hızlı bir şekilde işlem gerçekleştirmeye imkân veren dApp uygulamaları, iş sürecinde verimliliği arttırır.
Riskler
- İşlem gücü için enerjiye ihtiyaç duyan dApp’ler, madencilik sürecinde blockchain üzerinden yüksek enerji harcarken ölçeklenebilirlik sorunlar uygulamaların işlem yetenekleri sınırlar.
- Blockchain ağının genişlemesi ile işlem gücü zayıflayan ve daha az verimli hâle gelen merkezi olmayan uygulamalar büyüdükçe işlem hacmi düşer.
- Geleneksel uygulamalara nazaran karmaşık bir kullanıcı arayüzüne sahip olan dApp örnekleri, yeni kullanıcılar için birçok özel araç setini kullanmayı gerektirir.
- Güncellenmek istendiğinde karmaşık uygulama adımlarının gerekliliği dApp dezavantajlarından bir diğeridir.
Sonuç
Son yıllarda blockchain ağındaki gelişmeler ile daha yaygın bir kullanıma sahip olan merkezi olmayan uygulamalar (dApp), güvenli ve şeffaf altyapısı ile birçok olumlu özellik taşır. Geniş bir kullanım alanına sahip olduğu için akıllı sözleşmelerin kullanıldığı her alanda kendine yer bulabilen dApp’ler, çevrimiçi hizmetler ile merkezi uygulamalar için ciddi bir rakiptir.
Ek olarak kullanıcılar arasında güven sağlamayı aracı kurumlar olmadan mümkün kılan bu uygulamalar, deneyimi geliştirmek ve daha iyi bir sonuçlar elde etmek için birçok farklı sektörde kullanılır. Böylece günümüzde gelişme sürecini devam ettiren dApp’lerin, geleceğin dijital ekosisteminde önemli bir role sahip olması beklenir.
Sık Sorulan Sorular
Geleneksel uygulamalar, merkezi bir şirket tarafından kontrol edilen ve merkezi bir sunucu üzerinde çalışan sistemlerdir. Geleneksel uygulamalara en iyi örnek Google ve eski adıyla Twitter olarak bilinen X platformudur. DApp ise blockchain ağını kullanarak fikir birliği mekanizması ile işlem yapar ve birden fazla katılımcının karar vermesine imkân verir.
Finans ve kripto para alanında kullanılan dApp platformları, yatırımcının daha geniş açıdan küresel piyasalara erişmesine imkân tanır. Bunu sağlarken aynı zamanda daha düşük işlem maliyeti ile yatırımcıya avantaj sağlar. Gelişen piyasa şartlarına karşı yeni projeler ile çeşitli fırsatlar yakalamaya imkân verir. Aynı zamanda şeffaf ve güvenli blockchain altyapısı ile kullanıcı deneyimini güvenceye alır.
Birçok farklı alanda kullanılabildiği için dApp’ler; işlevlerine, amaçlarına ve sektörüne göre değişik çeşitlere sahiptir. Operasyonel seviyeler açısından Tip I, Tip II ve Tip III protokollerine dayalı dApp uygulamaları mevcuttur. Sektör bazında oyun, tedarik, sosyal ağlar, özerk kuruluşlar (DAO), borsalar, DeFi alanında birçok dApp bulunur. Geliştirme platformları açsından merkezi olmayan uygulamalar; Ethereum dApps, Binance dApp ve Tron dApp gibi birçok türde hizmet verir.
Yazı içeriğindeki bilgiler tamamen bilgilendirme amaçlıdır. Herhangi bir yatırım tavsiyesi niteliği taşımaz. Yaptığınız yatırımlardan kaynaklı kâr ya da zararınızdan yazar ve kriptoparahaber.com sorumlu değildir. Yatırım nihayetinde bilgi, birikim, tecrübe, araştırma ve şahsi kararlar gibi birçok temele dayanır.
